ДУ «Цэнтр гігіены і эпідэміялогіі»
Кіраўніцтва справамі Прэзідэнта
Рэспублікі Беларусь

220121, г.Мінск
вул. Матусевіча, 23

Тэл. 8 (017) 232 01 10

Час працы: 08:30 - 18:00

МЕНЮ


Камісія па супрацьдзеянні карупцыі


План працы камісіі па супрацьдзеянні карупцыі

Загад “Аб некаторых мерах, накіраваных на барацьбу з карупцыяй”

У адпаведнасці з абзацам другім часткі 1 артыкула 1 Закона Рэспублікі Беларусь “Аб барацьбе з карупцыяй» карупцыя – наўмыснае выкарыстанне дзяржаўнай службовай або прыраўнаваным да яго тварам альбо замежным службовай асобай свайго службовага становішча і звязаных з ім магчымасцей, спалучанае з супрацьпраўным атрыманнем маёмасцi або iншай выгады ў выглядзе паслугі, заступніцтва, абяцанні перавагі для сябе або для трэціх асоб, а роўна подкуп дзяржаўнай службовай або прыраўнаванай да яе асобы альбо замежнай да жностного асобы шляхам прадастаўлення ім маёмасцi або iншай выгады ў выглядзе паслугі, заступніцтва, абяцанні перавагі для іх ці для трэціх асоб з тым, каб гэта дзяржаўная службовая або прыраўнаваных да яго твар альбо замежнае службовая асоба здзейснілі дзеянні ці ўстрымаліся ад іх здзяйснення пры выкананні сваіх службовых (працоўных) абавязкаў.

Да карупцыі, у прыватнасці, можна аднесці:

– вымагальніцтва дзяржаўнай службовай або прыраўнаваным да яго тварам альбо замежным службовай асобай маёмасцi або iншай выгады ў выглядзе паслугі, заступніцтва, абяцанні перавагі для сябе або для трэціх асоб у абмен на любое дзеянне або бяздзейнасць пры выкананні службовых (працоўных) абавязкаў;

– прыняцце дзяржаўнай службовай або прыраўнаваным да яго тварам альбо замежным службовай асобай маёмасцi або iншай выгады ў выглядзе паслугі, заступніцтва, абяцанні перавагі для сябе або для трэціх асоб у абмен на любое дзеянне або бяздзейнасць пры выкананні службовых (працоўных) абавязкаў, акрамя прадугледжанай заканадаўствам Рэспублікі Беларусь аплаты працы;

– прапанова або прадастаўленне дзяржаўнай службовай або прыраўнаванай да яго асобе або замежнаму службовай асобе маёмасцi або iншай выгады ў выглядзе паслугі, заступніцтва, абяцанні перавагі для іх ці для трэціх асоб у абмен на любое дзеянне або бяздзейнасць пры выкананні службовых (працоўных) абавязкаў;

– прыняцце дзяржаўнай службовай або прыраўнаваным да яго тварам альбо замежным службовай асобай маёмасці (падарункаў) або iншай выгады ў выглядзе паслугі ў сувязі з выкананнем службовых (працоўных) абавязкаў, за выключэннем сувеніраў, якія ўручаюцца пры правядзенні пратакольных і іншых афіцыйных мерапрыемстваў.

Не з’яўляецца проціпраўным прыняцце дзяржаўнай службовай або прыраўнаваным да яго тварам альбо замежным службовай асобай сувеніраў пры правядзенні пратакольных і іншых афіцыйных мерапрыемстваў, а роўна падарункаў з нагоды дня нараджэння і святаў, калі яны былі ўручаны службовай асобе без якой-небудзь абумоўленасці ўзнагароджання адпаведнымі дзеяннямі па службе . Такія сувеніры і падарункі дзяржаўныя службовыя, прыраўнаваныя да іх асобы і замежныя службовыя асобы маюць права звярнуць у сваю ўласнасць.

Калі ж будзе ўстаноўлена, што пад выглядам сувеніра (падарунка) перадавалася хабар за выкарыстанне службовай асобай сваіх службовых паўнамоцтваў у інтарэсах асобы, уручаюць сувеніры (падарунак), то зробленае кваліфікуецца як хабарніцтва незалежна ад кошту прадмета хабару.

У адпаведнасці з падпунктам 1.8 пункта 1 часткі 1 артыкула 22 Закона Рэспублікі Беларусь) «Аб дзяржаўнай службе ў Рэспубліцы Беларусь» атрыманыя дзяржаўнымі служачымі пры правядзенні пратакольных і іншых афіцыйных мерапрыемстваў сувеніры, кошт якіх перавышае пяць базавых велічынь, перадаюцца ў даход дзяржавы па рашэнню камісіі, стваранай кіраўніком дзяржаўнага органа, у якім дзяржаўны служачы займае дзяржаўную пасаду.

Для дзяржаўных службовых, прыраўнаваных да іх асоб і замежных службовых асоб, якія не з’яўляюцца дзяржаўнымі служачымі, лімітавая кошт сувеніраў, дазволеных да атрымання пры правядзенні пратакольных і іншых афіцыйных мерапрыемстваў і абарачэння ў сваю ўласнасць, заканадаўствам не ўстаноўлена.

– прыняцце запрашэння дзяржаўнай службовай або прыраўнаваным да яго тварам у турыстычную, лячэбна-аздараўленчую ці іншую паездку за кошт фізічных і (або) юрыдычных асоб, за выключэннем наступных паездак: па запрашэнню блiзкiх сваякоў; якія ажыццяўляюцца ў адпаведнасці з міжнароднымі дамовамі Рэспублікі Беларусь або на ўзаемнай аснове па дамоўленасці паміж дзяржаўнымі органамі Рэспублікі Беларусь і замежнымі дзяржаўнымі органамі за кошт сродкаў адпаведных дзяржаўных органаў і (або) мiжнародных арганiзацый; па запрашэнні іншых фізічных асоб, калі адносіны з імі не закранаюць пытанняў службовай (працоўнай) дзейнасці запрашаюць; ажыццяўляюцца са згоды вышэйстаячай службовай асобы альбо калегіяльнага органа кіравання для ўдзелу ў міжнародных і замежных навуковых, спартыўных, творчых i iншых мерапрыемствах за кошт сродкаў грамадскіх аб’яднанняў (фондаў), у тым ліку паездак, якія ажыццяўляюцца ў рамках статутнай дзейнасці такіх грамадскіх аб’яднанняў (фондаў) па запрашэннях і за кошт замежных партнёраў;

– выкарыстанне дзяржаўнай службовай асобай у асабістых, групавых і іншых пазаслужбовых інтарэсах прадастаўленага яму для ажыццяўлення дзяржаўных функцый маёмасці, якая знаходзіцца ў дзяржаўнай уласнасці, калі гэта не прадугледжана актамі заканадаўства Рэспублікі Беларусь;

– выкарыстанне дзяржаўнай службовай асобай сваіх службовых паўнамоцтваў у мэтах атрымання крэдыту, пазыкі, набыцця каштоўных папер, нерухомай і іншай маёмасці.

З мэтай павышэння эфектыўнасці барацьбы з карупцыяй у снежні 2008 года на афіцыйным інтэрнет-сайце Генеральнай пракуратуры Рэспублікі Беларусь створана гарачая лінія “Барацьба з карупцыяй». З яе дапамогай грамадзяне маюць магчымасць пакінуць сваё паведамленне аб дакладна вядомых фактах карупцыйных злачынстваў.

Пакінутая на гарачай лініі інфармацыя старанна правяраецца. У выпадку пацверджання названых фактаў ім будзе дадзена адпаведная прававая ацэнка.

У той жа час Генеральная пракуратура звяртае ўвагу на тое, што інфармацыя павінна быць дакладнай, бо заканадаўствам прадугледжана крымінальная адказнасць за загадзя ілжывы данос аб здзяйсненні злачынства або паклёп, злучаную з абвінавачваннем у здзяйсненні цяжкага ці асабліва цяжкага злачынства.

ПРЫРОДА карупцыі. Кароткі гістарычны экскурс

Карупцыя вядомая з глыбокай старажытнасці. Любое аб гэтай з’яве сустракаецца ў творах па мастацтве дзяржаўнага кіравання, рэлігійнай і юрыдычнай літаратуры Егіпта, Месапатаміі, Юдэі, Індыі і Кітая – ва ўсіх цэнтрах старажытнаўсходніх цывілізацый. У “Павучанні Гераклеопольского цара свайму сыну Мерикара» (Егіпет, XXII ст. Да н.э.) ўказваецца: «узвышаецца сваіх вяльможаў, каб яны паступалі па тваіх законах. Непристрастен той, хто багаты ў сваёй хаце, ён ўладыка рэчаў і не мае патрэбы ».

Вялікая ўвага надаецца сацыяльным выкрые ў найстаражытным раздзеле Бібліі – Старым Запавеце: «Я ведаю, якія шматлікія вашы злачынствы і якія цяжкія вашы грахі: вы ўціскай прававога, бераце хабар, а жабрака, які шукае правасуддзе, ганіце ад варот (Ам., 05:12 ) ».

У старажытнаіндыйскай трактаце па мастацтве кіравання дзяржавай «Артхашастра» (IV ст. Да н.э.) падкрэсліваецца, што найважнейшай задачай, якая стаіць перад царом, з’яўляецца барацьба з казнакрадства. У трактаце пералічваюцца 40 спосабаў крадзяжу казённага маёмасці, і робіцца маласуцяшальны выснову пра тое, што лягчэй адгадаць шлях птушак у нябёсах, чым хітрыкі мудрагелістых чыноўнікаў. «Гэтак жа, як нельга распазнаць, ці п’юць ваду плаваюць у ёй рыбы, нельга вызначыць, прысвойваюць Ці маёмасць чыноўнікі, прыстаўлены да спраў». Асноўным сродкам барацьбы з казнакрадства становіцца сачэнне. Даносчык атрымліваў долю маёмасці, канфіскаванай ў асобы, асуджанага за службовае злачынства.

Хабарніцтва згадваецца ў рускіх летапісах XIII ст. Першае заканадаўчае абмежаванне карупцыйнай дзейнасці ў Расіі было ажыццёўлена ў валадаранне Івана III. Яго ўнук Іван IV (Грозны) упершыню ўвёў смяротнае пакаранне ў якасці пакарання за празмернасць ць хабарах.

Квітнела карупцыя і ў перыяд Расійскай імперыі.

Змена дзяржаўнага ладу і формы праўлення ў кастрычніку 1917 г. не ўстараніла карупцыю як з’ява і неабходнасць барацьбы з ёй. Дэкрэтам СНК РСФСР «Аб хабарніцтве» ад 8 мая 1918 г. прадугледжвае крымінальная адказнасць за хабарніцтва (пазбаўленне волі на тэрмін не менш за 5 гадоў, злучаны з прымусовымі працамі на той жа тэрмін). У далейшым адказнасць за хабарніцтва ўсталёўвалася Крымінальным кодэксам РСФСР 1922 г. 1926 г., 1960 г. У гэтых законах рэгламентавалася адказнасць за атрыманне хабару, дачу хабару, пасрэдніцтва ў хабарніцтве і правакацыю хабару.

Гісторыя барацьбы савецкай улады з карупцыяй характарызуецца побач спецыфічных асаблівасцяў. Па-першае, карупцыя і як паняцце, і як з’ява ў афіцыйных нарматыўных дакументах і практычнай дзейнасці не прызнавалася. Па-другое, прычыны ўзнікнення гэтай з’явы звязваліся з умовамі, уласцівымі буржуазнага грамадству (гаварылася, што хабарніцтва – гэта «сацыяльнае з’ява, спароджанае ўмовамі эксплуататорского грамадства»). Па-трэцяе, недатыкальнымі былі вышэйшыя савецкія партыйныя чыноўнікі. Па-чацвёртае, з карупцыяй сярод дзяржаўнага апарату змагаліся выключна прадстаўнікі гэтага апарата.

У часы перабудовы і пасля яе рост карупцыі адбываўся на фоне паслаблення дзяржаўнай машыны: суправаджаўся памяншэннем цэнтралізаванага кантролю, распадам ідэалагічных змацаваць, эканамічнай стагнацыяй, а затым і падзеннем ўзроўню развіцця эканомікі.

ПАНЯЦЦЕ карупцыі

Карупцыя [лац. corruptio] азначае подкуп; подкупность і прадажнасць грамадскіх і палітычных дзеячаў, дзяржаўных чыноўнікаў і службовых асоб.

Карумпаваныя [лац. corrumpere] – падкупляць каго-небудзь грашыма ці іншымі матэрыяльнымі дабротамі.

Вызначэнне «corrumpere» ў рымскім праве трактавалася самым агульным чынам, як пашкоджваць, ламаць, разбураць, падкупляць і азначала супрацьпраўныя дзеянні ў судовай практыцы. Гэта паняцце адбылося ад спалучэння лацінскіх слоў «correi» – некалькі ўдзельнікаў у адной з бакоў абавязацельныя адносіны з нагоды адзінага прадмета і «rumpere» – ламаць, пашкоджваць, адмяняць. У выніку ўтварыўся самастойны тэрмін, які меркаваў ўдзел у дзейнасці некалькіх (не менш за два) асоб, мэтай якіх з’яўлялася псаванне або пашкоджанне нармальнага ходу судовага працэсу або працэсу кіравання справамі грамадства.

У навуковай, вучэбнай і грамадска-публіцыстычнай літаратуры існуюць розныя вызначэння карупцыі.

Тлумачальны слоўнік рускай мовы характарызуе карупцыю як подкуп хабарамі, прадажнасць службовых асобаў, палітычных дзеячаў.

У адным навучальным дапаможніку па крымінальнай праве паказваецца, што «ў шырокім сэнсе слова карупцыя – гэта сацыяльная з’ява, ўразіць публічны апарат кіравання, якое выяўляецца ў раскладанні ўлады, наўмысным выкарыстанні дзяржаўнымі і муніцыпальнымі службоўцамі, іншымі асобамі, ўпаўнаважанымі на выкананне дзяржаўных функцый, свайго службовага становішча , статусу і аўтарытэту займаемай пасады ў карыслівых мэтах для асабістага ўзбагачэння або ў групавых інтарэсах ».

У даведачным дакуменце ААН аб міжнароднай барацьбе з карупцыяй апошняя вызначаецца як «злоўжыванне дзяржаўнай уладай для атрымання выгады ў асабістых мэтах».

Гэта паняцце ўключае ў сябе хабарніцтва (дачу ўзнагароджання для спакушэння асобы з пазіцыі доўгу), непотизм (замяшчэнне па пратэкцыі даходных або выгадных пасад сваякамі або «сваімі людзьмі») і незаконнае прысваенне публічных сродкаў для прыватнага выкарыстання.

Працоўнае вызначэнне міждысцыплінарнай групы па карупцыі Савета Еўропы значна шырэй. Карупцыя ўяўляе сабой хабарніцтва і любое іншае паводзіны асоб, якім даручана выкананне пэўных абавязкаў ў дзяржаўным ці прыватным сектары і якое вядзе да парушэння абавязкаў, ускладзеных на іх па статусе дзяржаўнай службовай асобы, прыватнага супрацоўніка, незалежнага агента, ці іншага роду адносін і мае на мэце атрыманне любых незаконных выгод для сябе і іншых.

У ратыфікаваных Рэспублікай Беларусь міжнародных канвенцыях, такіх як: Канвенцыя аб крымінальнай адказнасці за карупцыю ад 27 студзеня 1999 года і Канвенцыя Арганізацыі Аб’яднаных Нацый супраць транснацыянальнай арганізаванай злачыннасці ад 15 лiстапада 2000 году – не ўтрымоўваецца вызначэння карупцыі, а толькі апісваюцца дзеянні, якія варта адносіць да крымінальна каральным карупцыйных дзеянням.

Ратыфікаваная Рэспублікай Беларусь Коонен супраць карупцыі прытрымліваецца такога ж падыходу.

Мадэльны закон аб барацьбе з карупцыяй, прыняты на трынаццатым пленарным пасяджэнні Міжпарламенцкай Асамблеі дзяржаў – удзельніц СНД (пастанова № 13/04 ад 3 красавіка 1999 году), вызначае карупцыю (карупцыйныя правапарушэнні) як “не прадугледжанае законам прыняцце асабіста або праз пасярэднікаў маёмасных выгод і пераваг дзяржаўным службовымі асобамі, а таксама асобамі, прыраўнаванымі да іх, з выкарыстаннем сваіх службовых паўнамоцтваў і звязаных з імі магчымасцяў, а роўна подкуп дадзеных асоб шляхам супрацьпраўнага пре дставления ім фізічнымі і юрыдычнымі асобамі названых дабротаў і перавагаў “.

У інтарэсах барацьбы з карупцыяй неабходна дакладнае прававое вызначэнне гэтай з’явы.

У сучасным заканадаўстве Рэспублікі Беларусь вызначэнне карупцыі замацавана ў Законе Рэспублікі Беларусь ад 26 чэрвеня 1997 года «Аб мерах барацьбы з арганізаванай злачыннасцю і карупцыяй»: «Карупцыя – наўмыснае выкарыстанне асобамі, ўпаўнаважанымі на выкананне дзяржаўных функцый, або асобамі, прыраўнаванымі да іх, свайго службовага становішча і звязаных з ім магчымасцяў у мэтах супрацьпраўнага набыцця для сябе або блізкіх сваякоў маёмасных і немаёмасных выгод, ільгот і пераваг, а таксама подкуп указ нных асоб шляхам супрацьпраўнага прадастаўлення ім фізічнымі і юрыдычнымі асобамі гэтых выгод, ільгот і пераваг ».

На аснове аналізу палажэнняў названых дакументаў і з улікам навуковых распрацовак праект Закона Рэспублікі Беларусь “Аб барацьбе з карупцыяй» змяшчае абноўленае вызначэнне карупцыі, не абмежаваную рамкамі дзяржаўнай службы і подкупам. Карупцыя вызначаецца як «выкарыстанне дзяржаўнай службовай або прыраўнаваным да яго тварам свайго службовага становішча і звязаных з ім магчымасцей, спалучанае з супрацьпраўным атрыманнем маёмасцi або iншай выгады ў выглядзе паслугі як маёмаснага, так і немаёмаснага характару, заступніцтва, абяцанні перавагі для сябе або для трэціх асоб , а роўна подкуп названых асоб шляхам прадастаўлення ім маёмасцi або iншай выгады ў выглядзе паслугі маёмаснага альбо немаёмаснага характару, заступніцтва, абяцанні пр маёмасцяў ».

Разнастайнасць пунктаў гледжання на вызначэнне карупцыі сведчыць пра складанасць гэтай з’явы і патрабуе больш глыбокага і ўсебаковага яго вывучэння.

ПРЫЧЫНЫ карупцыі

Карупцыя, яе маштабы, спецыфіка і дынаміка з’яўляюцца следствам агульных палітычных, сацыяльных і эканамічных праблем краіны.

Да агульных праблемах, якія спараджаюць карупцыю ў краінах, якія знаходзяцца на этапе мадэрнізацыі, развіцця, якія хвалююцца перыяд пераходу ад цэнтралізаванай эканомікі да рынкавай, у навуковай літаратуры адносяць наступныя:
Захаванне закрытасці і непадкантрольных уладам, зліццё улады і эканомікі.
Эканамічны заняпад і палітычная нестабільнасць.
Неразвітасць і недасканаласць заканадаўства.

Неразвітасць заканадаўства выяўляецца ў дрэннай якасці законаў, у недасканаласці ўсёй прававой сістэмы, у недакладнасці заканатворчых працэдур.

Тут розныя віды карупцыі спараджаюцца:

супярэчлівасцю заканадаўства і нават асобных законаў, што дазваляе чыноўнікам ствараць сабе ідэальныя ўмовы для вымагальніцтва і шантажу грамадзян (кліентаў);
няскончанасцю законаў, збытных двухсэнсоўнасць, прабеламі, шматлікімі адсылачных норм. У выніку давяршэнне заканадаўчага рэгулявання перакладаецца на падзаконныя акты органаў выканаўчай улады, падрыхтоўка якіх практычна неподконтрольна. Тым самым ствараюцца ўмовы для з’яўлення недакладных, «закрытых», дрэнна даступных інструкцый, якія ствараюць дадатковыя ўмовы для карупцыі;
адсутнасцю заканадаўчага рэгулявання, працэдур падрыхтоўкі нарматыўных і іншых рэгулююць і распарадчых актаў (законаў, прэзідэнцкіх указаў, пастаноў урада і да т.п.), што істотна палягчае магчымасці для карупцыі. Усё гэта пагаршаецца агульным грэбаваннем да працэдурнай строгасці.
Неэфектыўнасць інстытутаў улады: грувасткасць дзяржаўнага апарату, адсутнасць сучаснай сістэмы адбору і прасоўвання дзяржаўных служачых.
Слабасць грамадзянскай супольнасці, адрыў грамадства ад улады.
Неукорененность дэмакратычных палітычных традыцый.

Найбольшы прафесійны цікавасць для нас, вядома, уяўляе праблема недасканаласці заканадаўства як адна з прычын карупцыі.

Недасканаласць норм права, якое падвышае верагоднасць карупцыі, даследчыкі гэтай праблемы падзяляюць на наступныя групы:
Для выканання нормы права індывід вымушаны выдаткаваць занадта шмат рэсурсаў, што выклікае ў яго жаданне заплаціць за невыкананне гэтай нормы права. У дадзеную катэгорыю ўваходзяць матэрыяльныя нормы, якія альбо патрабуюць ад суб’екта права занадта шмат чаго, альбо працэсуальныя нормы права, якія дапускаюць накладанне дадатковых страт у працэсе прыцягнення да адказнасці. У якасці фактару, які павялічвае страты можна назваць і «скрыжаванне» кантрольных паўнамоцтваў правапрымяняльных органаў.
Нормы права даюць службовай асобе магчымасць выбіраць паміж рознымі варыянтамі паводзінаў па сваім меркаванні.
Нормы права, якія рэгулююць паводзіны службовай асобы, адсутнічаюць, дазваляючы яму тым самым паводзіць сябе па сваім меркаванні.
Нормы права надзяляюць службовая асоба або ведамства правам распрацоўваць і прымаць нарматыўныя акты. У дадзенай катэгорыі разглядаецца прыватны выпадак «прысваення дзяржавы» (state capture). Прысваенне дзяржавы ўяўляе з сябе куплю працэсу нарматворчасці (якое ажыццяўляецца як заканадаўчай, так і выканаўчай уладай) зацікаўленымі асобамі, якія адстойваюць узкогрупповые інтарэсы.

Падрабязны разгляд кожнай групы – тэма асобнага глыбокага даследавання, і выходзіць за рамкі гэтага дакладу.

ФОРМЫ праявы карупцыі

Зыходзячы з аналізу нормаў міжнародных канвенцый і вынікаў навуковых даследаванняў, можна вылучыць наступныя формы праявы карупцыі:
Хабарніцтва (або подкуп).
Злоўжыванне службовым становішчам.
Злоўжыванне уплывам.
Легалізацыя маёмасці, набытага злачынным шляхам (адмыванне даходаў ад злачынстваў, звязаных з карупцыяй).
Незаконны ўдзел у прадпрымальніцкай дзейнасці.

ВІДЫ карупцыі

У залежнасці ад сферы дзейнасці адрозніваюць наступныя віды карупцыі:
Карупцыя ў сферы дзяржаўнага кіравання.
Карупцыя ў сферы дзяржаўнага кіравання мае месца таму, што існуе магчымасць дзяржаўнага службоўца (чыноўніка) распараджацца дзяржаўнымі рэсурсамі і прымаць рашэнні не ў інтарэсах дзяржавы і грамадства, а зыходзячы з сваіх асабістых карыслівых меркаванняў.
У залежнасці ад іерархічнага становішча дзяржаўных служачых карупцыя можа падраздзяляцца на верхавінную і нізавую.

Першая ахоплівае палітыкаў, вышэйшую і сярэднюю чынавенства і спалучаная з прыняццем рашэнняў, якія маюць высокі кошт (формулы законаў, дзяржзаказы, змена формаў уласнасці і да т.п.).

Другая распаўсюджаная на сярэднім і ніжэйшым узроўнях і звязана з пастаянным, руцінным узаемадзеяннем чыноўнікаў і грамадзян (штрафы, рэгістрацыі і да т.п.).

Часта абедзве зацікаўленыя ў карупцыйнай угодзе бакі належаць да адной дзяржаўнай арганізацыі. Напрыклад, калі чыноўнік дае хабар свайму начальніку за тое, што апошні пакрывае карупцыйныя дзеянні хабарадавальніка – гэта таксама карупцыя, якую звычайна называюць «вертыкальнай». Яна, як правілаў, выступае ў якасці моста паміж верхавіннай і нізавой карупцыяй.

Парламенцкая карупцыя.

Большасць спецыялістаў, якія вывучаюць карупцыю, адносіць да яе і куплю галасоў выбаршчыкаў падчас выбараў.

Выбаршчык валодае па Канстытуцыі рэсурсам, які называецца «ўладныя паўнамоцтвы». Гэтыя паўнамоцтвы ён дэлегуе абіраным асобам пасродкам спецыфічнага выгляду рашэння – галасавання. Выбаршчык павінен прымаць гэтае рашэнне зыходзячы з меркаванняў перадачы сваіх паўнамоцтваў таму, хто, на яго думку, можа прадстаўляць яго інтарэсы, што з’яўляецца грамадска прызнанай нормай. У выпадку куплі галасоў выбаршчык і кандыдат ўступаюць у здзелку, у выніку якой выбаршчык, парушаючы згаданую норму, атрымлівае грошы ці іншыя даброты, кандыдат, парушаючы выбарчае заканадаўства, спадзяецца здабыць ўладны рэсурс. Зразумела, што гэта не адзіны тып карупцыйных дзеянняў у палітыцы.

Нарэшце, згадаем аб карупцыі ў недзяржаўных арганізацыях.

Супрацоўнік арганізацыі (камерцыйнай або грамадскай) таксама можа распараджацца якія яму не належаць рэсурсамі: у яго таксама ёсць магчымасць незаконнага ўзбагачэння з дапамогай дзеянняў, якія парушаюць інтарэсы арганізацыі, на карысць другога боку, атрымлівальнай ад гэтага свае выгады.

ЭКАНАМІЧНЫЯ СТРАТЫ ад карупцыі
 
Колькасныя выразы страт ад карупцыі найбольш наглядна адлюстроўваюць той шкоду, які яна прыносіць. Звернемся да шэрагу абагульненых прыкладаў, калі такая шкода атрымалася ўсталяваць.

Падлічана (Навукоўцамі Гарвардскага універсітэта, 2000 год), што зніжэнне карумпаванасці краіны па Індэксу ўспрымання карупцыі, разлічанага Transparency International, са сярэдняга ўзроўню (ўзроўню Мексікі) да нізкага ўзроўню (Сінгапура, першая дзясятка таго ж рэйтынгу) вырабляе эфект, эквівалентны ўзрастанні падатковых паступленняў на 20%.

Падлічана, што ў Італіі пасля правядзення аперацыі «Чыстыя рукі», накіраванай супраць карупцыі, дзяржаўныя выдаткі на будаўніцтва дарог скараціліся на 20%.

У справе аднаго брытанскага чыноўніка Міністэрства абароны, асуджанага на 4 гады за хабар, мінімальная іх ацэнка склала 2,25 мільёна даляраў. Эксперты брытанскага філіяла ці ўсталявалі, што шкода, нанесены дзеяннямі чыноўніка, за якія ён атрымліваў хабар, склаў 200 мільёнаў даляраў, г.зн. амаль стократно пераўзыходзіў сумарны памер хабараў.

Варта звярнуць увагу на найбольш распаўсюджаны ва ўсім свеце крыніца верхавіннай карупцыі – дзяржаўныя заказы і закупкі. Паводле ацэнак, страты ад карупцыі ў гэтай сферы часта перавышаюць 30% усіх бюджэтных выдаткаў па дадзеных артыкулах.

Па ацэнцы кіраўніка Падліковай палаты зямлі Гесэн, хабару ў гэтай сферы нярэдка складаюць да 20% сумы заключаюцца здзелак; пры гэтым хабару не выплачваюцца наяўнымі, а перакладаюцца адпаведным асобам праз падстаўныя фірмы або прымаюць форму завышаных рахункаў за выкананую працу. Паводле ацэнак экспертаў, завышанай з’яўляецца кошт каля 40% усіх будынкаў, якія ўзводзяцца па замове федэральных, зямельных і камунальных уладаў. Па сцвярджэнні галоўнага пракурора Фракфурта-на-Майне, карупцыя ў будаўніцтве наносіць дзяржаве штогадовы шкоду на суму ў 10 мільярдаў марак, у прыватнасці шляхам завышэння на 30% рэальнай рынкавай сабекошту работ.

Да прыведзеных прыкладаў можна дадаць ацэнкі праваахоўных органаў РФ, згодна з якімі крымінальныя структуры ў асобных галінах прамысловасці – нафту, газ, рэдкія металы – марнуюць да 50% атрыманай прыбытку (рэальнай, а не дэклараванай) на подкуп розных службовых асоб. Калі выкарыстоўваць прыведзенае вышэй суадносіны паміж памерам хабараў і стратамі ад карупцыі, то лёгка ўсталяваць парадак адпаведных сум, якія будуць вылічацца мільярдамі даляраў.

Зараз звернемся да нізавой карупцыі. Па некаторых ацэнак, 10% усяго прыбытку ў дробным і сярэднім бізнэсе траціцца на карупцыйных здзелкі. Пры гэтым на пачатковым этапе (рэгістрацыя прадпрыемстваў і да т.п.) расходы істотна вышэй. Гэтыя страты напрамую перакладаюцца на радавых пакупнікоў і кліентаў дробнага бізнесу, паколькі выдаткаваныя на хабары грошы закладваюцца ў кошт тавараў і паслуг.

Дадаць да гэтага варта слабоизученную і ня кантраляваную (у нас) карупцыю ўнутры прадпрыемстваў і недзяржаўных арганізацый (прыклад – прадастаўленне камерцыйнымі банкамі крэдытаў за хабару), якая таксама зніжае эфектыўнасць эканомікі.

МЕТАДЫ процідзеяння карупцыі

Метады, або меры па супрацьдзеянні карупцыі можна падпадзяліць на дзве досыць агульныя групы.

У першую групу ўваходзяць меры барацьбы з вонкавымі праявамі карупцыі (хабару канкрэтным чыноўнікам), з ужо існуючай карупцыяй, з канкрэтнымі карупцыянерамі, у другую – з інстытуцыянальнымі перадумовамі, абумоўлівае карупцыю, з патэнцыйнай карупцыяй, з тым безасабовыя карупцыянерам, у якога можа, пры некаторых умовах, ператварыцца чыноўнік.

Можна вылучыць таксама кампенсацыйныя меры – меры па ліквідацыі наступстваў карупцыі.

Першая група мер будзе насіць карны характар, які выяўляецца ва ўзмацненні жорсткасці дзяржаўнага кантролю.

Некаторыя даследчыкі праблемы карупцыі адносяць такія меры да адной з прычын росквіту карупцыі ў краінах, якія развіваюцца з-за наступных недахопаў:
карныя меры павялічваюць разрыў паміж прыбыткам службовай асобы і ўзроўнем пакарання патэнцыйнага карупцыянера, што і прыводзіць да росту карупцыі;
аб’ектам такіх мер з’яўляецца сам карупцыянер, а не карупцыя;
нарэшце, у рамках гэтых мер з карупцыяй сярод дзяржаўнага апарату змагаюцца выключна прадстаўнікі гэтага апарата, што нярэдка перарастае ў барацьбу супраць канкурэнтаў на рынку карупцыйных паслуг.

Другая група мер, мер папераджальных, носіць прэвентыўны, а не карны характар, накіравана супраць прычын, а не знешніх выразаў карупцыі, і таму пазбаўленая шматлікіх недахопаў.

Да мераў прэвентыўнага характару адносяць, да прыкладу, забеспячэнне незалежнасці і эфектыўнасці судовай улады; празрыстасць у фінансаванні партый; празрыстасць працэдуры галасавання для выбаршчыкаў; абавязак дзяржслужачых дэклараваць маёмасць, правілы, якія рэгулююць пытанне канфлікту інтарэсаў; гарантаванне свабоды інфармацыі; зніжэнне бар’ераў ўваходу на рынак, звязаных з неабходнасцю атрымання розных дазволаў; дастойная аплата працы дзяржаўных служачых; дэцэнтралізацыя ўлады; павышэнне празрыстасці бюджэтнага працэсу для кантралюючых органаў; павышэнне празрыстасці ў падатковай адміністрацыі, пазбаўленне падатковых служачых магчымасці адвольна прадастаўляць падатковыя льготы, спрашчэнне падатковай адміністрацыі.

Да такіх мер варта аднесці таксама ўдасканаленне заканадаўства і заканадаўчага працэсу, напрыклад, па наступных напрамках:
разблытванне супярэчнасцяў і высвятленне туманнасцяў ў дзеючым заканадаўстве, паколькі ўсё гэта стварае магчымасць для чыноўнага самавольства і карупцыі;
«Закрыццё» шматлікіх адсылачных нормаў у дзеючых законах;
рэвізія шкалы пакаранняў за карупцыйныя дзеянні з улікам таго, што часта завышаныя пакарання перашкаджаюць доказу злачынстваў;
дыферэнцыявання карупцыйных дзеянняў;
перагляд шкал пошлін, штрафаў і г.д .;
ўзмацненне жорсткасці кантролю над ведамасным нарматворчасці;
ўстановы антыкарупцыйнай экспертызы праектаў нарматыўных актаў.