ДУ «Цэнтр гігіены і эпідэміялогіі»
Кіраўніцтва справамі Прэзідэнта
Рэспублікі Беларусь

16 жніўня 2018 г. – Дзень здаровага харчавання

Штогод у нашай краіне ў адпаведнасці з календаром Адзіных дзён здароўя ў Рэспубліцы Беларусь праводзіцца Дзень здаровага харчавання. У 2018 годзе ён прыпадае на 16 жніўня.

Зараз цікавасць да пытанняў харчавання павысіўся ў сувязі з рэалізацыяй дзяржаўнай праграмы «Здароўе народа і дэмаграфічная бяспека Рэспублікі Беларусь на 2016-2020 гады” ў частцы выканання падпраграмы «Прафілактыка і кантроль неінфекцыйных захворванняў», рызыка развіцця якіх напрамую звязаны з няправільным ці нерацыянальным харчаваннем. Да гэтых захворванняў ставяцца хваробы сэрца і сасудаў, цукровы дыябет, ракавыя захворванні рознай лакалізацыі, хваробы органаў стрававання і іншыя.

Таму мэтай ўсіх праводзяцца мерапрыемстваў у рамках дня здаровага харчавання з’яўляецца павышэнне ўзроўню інфармаванасці насельніцтва ў пытаннях рацыянальнага харчавання і культуры харчавання з мэтай захавання і ўмацавання здароўя насельніцтва вобласці.

З няправільным харчаваннем медыкі ўсіх краін звязваюць 50-75% сардэчна-сасудзiстых захворванняў (інсультаў, інфарктаў, гіпертанічнай хваробы) і цукровага дыябету другога тыпу (Інсуліннезалежны), 30-40% выпадкаў раку ў мужчын (лёгкіх, абадковай і прамой кішкі, нырак, прадсталёвай залозы, мачавой бурбалкі) і 60% выпадкаў рака ў жанчын (малочнай залозы, маткі, нырак, кішачніка).

Праведзенае ў Рэспубліцы Беларусь пры падтрымцы Сусветнай арганізацыі аховы здароўя (СААЗ) у 2016-2017 гадах STEPS-даследаванне па вывучэнню распаўсюджанасці фактараў рызыкі развіцця неінфекцыйных захворванняў (НІЗ), выявіла розныя парушэнні ў харчаванні нашага насельніцтва. Так, больш за палову рэспандэнтаў – 72,9% ўжываюць недастатковая колькасць гародніны і садавіны, гэта значыць менш 5 рэкамендуемых порцый па 80-150 грамаў кожная. Адна порцыя – гэта адзін цэлы фрукт ці гародніна сярэдняга памеру, адна кубак з горкай нарэзаных гародніны або садавіны / ягад.

У розных краінах дзейнічаюць свае нормы спажывання гародніны і садавіны. Так у Грэцыі рэкамендуюць ужываць 3 порцыі садавіны і 6 порцый гародніны штодня, у Галандыі – 2 порцыі гародніны і 2 порцыі садавіны, у ЗША, Канадзе, Іспаніі – 5-9 порцый гародніны і садавіны ў суме, у Японіі і Канадзе – 5-10 такіх порцый, а ў Аўстраліі норма прадугледжвае спажыванне 6-12 такіх сумарных порцый. Пры гэтым такія крухмалістыя прадукты, як бульба, буракі, шынкі, гарбуз і інш. У гэтую колькасць не ўваходзяць. Да рэкамендаваным гародніне адносяцца ўсе віды капусты, агуркі, памідоры, салодкі перац, сцеблы салеры, спаржа, агароднінная зеляніна і інш., Якія змяшчаюць мала крухмалу.

Сярод нашага насельніцтва толькі кожны чацвёрты ўключае ў свой рацыён 5 і больш порцый садавіны і / або гародніны ў дзень, а больш за траціну (38,7%) ўжываюць у звычайны дзень усяго толькі 1-2 порцыі гэтых прадуктаў (М – 44,5% , Ж – 33,5%), што збядняе іх рацыён харчавання вітамінамі, мінераламі, клятчаткай і іншымі важнымі біялагічна-актыўнымі кампанентамі, неспрыяльна адбіваецца на працы органаў стрававання, зніжае актыўнасць імуннай сістэмы, павышае рызыку развіцця хранічных неінфекцыйных захворванняў.

Недастатковае спажыванне нізкакаларыйных некрахмалистых гародніны і садавіны кампенсуецца, відавочна, вялікім спажываннем каларыйных прадуктаў, што спрыяе павышэнню масы цела з усімі вынікаючымі наступствамі.

Акрамя таго, насельніцтва спажывае шмат солі, у сярэднім 11,0 грамаў у дзень. Даследаванні паказалі, што сярод груп насельніцтва, ўжывалі не больш за 3-х грамаў солі ў суткі, не назіраецца павышэння артэрыяльнага ціску. Павелічэнне спажывання паваранай солі да 30 г прыводзіла да павелічэння распаўсюджанасці гіпертанічнай хваробы сярод насельніцтва да 40%. Японскія навукоўцы даказалі, што толькі зніжэнне сярэднесутачнага спажывання солі на 2 грама прыводзіла да памяншэння колькасці гемарагічных інсультаў больш чым у 2 разы.

Менавіта празмерным спажываннем солі і салёных прадуктаў можна растлумачыць выяўленыя ў выніку даследавання шырокае распаўсюджванне павышанага артэрыяльнага ціску (ПЕКЛА ≥ 140/90) сярод асобаў, якія не прымаюць гіпотэнзіўное прэпараты. Доля такіх асоб склала 53,4%.

Каб правільна пабудаваць свой рацыён харчавання, неабходна прытрымлівацца асноўных прынцыпаў рацыянальнага харчавання.

Па-першае, неабходна выконваць раўнавага паміж паступае з ежай энергіяй і энергетычнымі выдаткамі арганізма. Чым больш чалавек рухаецца, працуе, тым больш калорый ён расходуе і тым больш каларыйны можа быць рацыён яго харчавання. І наадварот: чым менш рухаў, тым больш сціплым па каларыйнасці павінен быць рацыён харчавання чалавека. Калі з ежай паступае энергіі больш, чым траціцца, яна «ператвараецца» ў тлушч з усімі вынікаючымі наступствамі. Такім чынам, умеранасць ў ежы з’яўляецца закладам захавання здароўя і прыгажосці. Каларыйнасць рацыёну ў людзей разумовай працы павінна складаць прыкладна 1800-2000 ккал, у асоб лёгкага фізічнай працы – 2100-2200 ккал. Пры сярэдніх фізічных нагрузках каларыйнасць рацыёну можна павялічыць да 2200-2600 ккал, пры цяжкім фізічнай працы і высокай фізічнай актыўнасці – да 2900-3100 ккал.

Наступнае важнае правіла – разнастайнасць рацыёну. На думку спецыялістаў, каб атрымаць, увесь набор мінеральных рэчываў, вітамінаў і іншых біялагічна актыўных кампанентаў харчавання, мы павінны выкарыстоўваць каля ста відаў раслінных прадуктаў у колькасць не менш за 5 порцый гародніны і садавіны / ягад. Чым больш, тым лепш. Пры гэтым варта ўлічваць, што многія неабходныя нам рэчывы могуць назапашвацца ў арганізме празапас, таму ў летні і восеньскі сезоны, збытныя разнастайнасцю раслінных прадуктаў, наш рацыён харчавання на 75-80% і павінен складацца з гэтых дароў прыроды.

Таксама важным правілам харчавання з’яўляецца захаванне рэжыму харчавання. Наш арганізм працуе па выразна зададзенаму прыродай рытму. Актыўнасць арганізма складаецца з актыўнасці і ўзаемадзеяння асобных клетак. Кіруюць гэтым рытмам святло і тэмпература. Чым мацней выяўленыя гэтыя два фактары, тым больш актыўна працуюць клеткі. І наадварот. Ноччу, калі адсутнічае святло і паніжаецца тэмпература, клеткі, вобразна кажучы, «спяць», назапашваючы энергію для наступнага дня. Элементарнае невыкананне рэжыму дня прыгнятае біярытм клетак. Таму, усе справы ў пражываем дне трэба выконваць, прытрымліваючыся закона своечасовасці – адзін час для працы і адпачынку, іншае – для прыёму ежы.

У перыяд з 7 да 9 гадзін пасля абуджэння пачынае максімальна актыўна працаваць сістэма страўніка, якая рыхтуецца да пераварвання ежы, вылучаючы дастатковую колькасць стрававальнага соку. Гэта найбольш спрыяльны перыяд для першага прыёму ежы, у якой мае патрэбу арганізм менавіта раніцай для мабілізацыі глыбінных ахоўных сіл арганізма і ўмацавання імуннай сістэмы. Прыкладна ў 11.00 пажаданы дадатковы прыём ежы (другі сняданак), каб забяспечыць актыўна працуе мозг дадатковай колькасцю пажыўных рэчываў.

Абедаць лепш за ўсё з 13 да 15 гадзін. У гэты час актыўна працуюць усе органы стрававання. Яны гатовыя да максімальнай нагрузцы, забяспечваючы высокую актыўнасць ферментаў страўнікава-кішачнага гасцінца, прасоўванне харчовых мас у паражніны кішачніка, перанос расщеплённых рэчываў праз сценку кішачніка ў кроў і выкарыстанне іх арганізмам для пабудовы тканін і забеспячэння энергетычных патрэбаў. У 16.00 пажаданы падвячорак, які дапамагае збольшага разгрузіць вячэру, што вельмі важна. Час з 18 да 19 гадзін самы спрыяльны для вячэры. Больш позні вячэру прыводзіць да парушэння глыбінных працэсаў самааднаўлення арганізма, да пагаршэння засваення глюкозы з крыві і павышэнню ўзроўню халестэрыну.

Ну і апошняе правіла – прафілактычная накіраванасць харчавання. Як аказалася, правільна пабудаваны рацыён харчавання можа папярэдзіць развіццё многіх захворванняў. Для нармальнай працы арганізма неабходна паменшыць спажыванне жывёл тлушчаў (1 від жывёльнага тлушчу ў дзень у колькасці прыкладна 30 гр.) І абавязкова ўжываць нерафінаваны раслінныя алею не менш 2-х сталовых лыжак у дзень.

Колькасць цукру неабходна скараціць да 30-50 гр. у дзень ці адмовіцца ад яго наогул. Як вядома, лішак цукру прыводзіць да парушэння вугляводнага абмену і да актыўнага размнажэння гніласнай і брадзільнага мікрафлоры ў кішачніку. Лішак цукру таксама спрыяе адукацыі свабодных радыкалаў у выніку акіслення глюкозы, што паскарае старэнне органаў і тканак, выклікае пашкоджваюць дзеянне на сэрца, сасуды, галаўны мозг, а таксама на форменныя элементы крыві (лейкацыты, эрытрацыты), зніжаючы іх актыўнасць на працягу даволі доўгага часу (да 5 гадзін).

Шкоднай, але вельмі папулярнай ежай цяпер сталі піца, хот-догі і гамбургеры, бульба фры і іншыя фаст-фуды, якія перагружаюць падстраўнікавую залозу і прыводзяць да рэзкіх ваганняў ўзроўню цукру крыві. Такія «цукровыя арэлі» аказваюць адмоўны ўплыў на нервовую сістэму і на дзейнасць мозгу і выяўляюцца галавакружэннем аж да непрытомныя станы; галаўнымі і цягліцавымі болямі; пачуццём моцнай стомленасці і раздражняльнасці, трывожным станам і інш. Ад гэтай ежы лепш адмовіцца або ўжываць яе не часцей 2-3 раз у тыдзень.

І наадварот, вельмі карыснымі з’яўляюцца рыбныя і нерыбные прадукты мора, якія ўтрымліваюць каштоўныя для нашага арганізма рэчывы і аказваюць лячэбнае ўздзеянне на арганізм.

Важным прафілактычным фактарам харчавання з’яўляецца зніжэнне спажывання солі да 5 грамаў у дзень (або яшчэ менш). Каб гэтага дасягнуць, ня варта досаливать ежу, не паспрабаваўшы яе. Соліце эканомна, ежа павінна мець злёгку недосоленной густ, а таксама скароціце ўдвая колькасць солі, прапісанае ў рэцэптах, замест солі дадавайце натуральныя спецыі. Паспрабуйце не ставіць сальніцу на стол і не ўжываць ці ўжываць толькі зрэдку прадукты, якія змяшчаюць шмат солі.

У рамках дня здароўя 16 жніўня 2018 г. са 10.00 да 12.00 будзе арганізавана работа «прамой» тэлефоннай лініі па пытаннях выканання ўмоў захоўвання, тэрмінаў годнасці і рэалізацыі прадуктаў (тэлефон – 219-75-71), аддзяленне гігіены харчавання ГУ «Цэнтр гігіены і эпідэміялогіі “Кіраўніцтва справамі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь.