ДУ «Цэнтр гігіены і эпідэміялогіі»
Кіраўніцтва справамі Прэзідэнта
Рэспублікі Беларусь

18 красавіка — Дзень прафілактыкі хвароб сэрца.

Адной з самых актуальных праблем навуковай медыцыны і практычнага аховы здароўя пачатку XXI стагоддзя з’яўляюцца хваробы сістэмы кровазвароту (ХСК). Гэтыя хваробы займаюць вядучае месца сярод усіх прычын смерці ў большасці эканамічна развітых краінах свету. У нашай краіне хваробы сістэмы кровазвароту займаюць першае месца сярод прычын інваліднасці.

Як устаноўлена шматлікімі эпідэміялагічнымі даследаваннямі, сардэчна-сасудзістыя захворванні з’яўляюцца ў выніку розных фактараў рызыкі, хоць некаторыя з асноўных фактараў рызыкі (спадчыннасць, узрост) не паддаюцца змене, іншых фактараў можна пазбегнуць шляхам змены звычак і ладу жыцця.

На думку спецыялістаў СААЗ 1/3 зніжэння смяротнасці ад сардэчна-сасудзістых захворванняў можа быць забяспечана за кошт развіцця лекавай тэрапіі і клінічных умяшанняў, у той час як 2/3 зніжэння смяротнасці забяспечыць змена звычак ў вобразе жыцця, сярод якіх можна назваць правільнае харчаванне, кантроль за цягам гіпертанічнай хваробы, фізічныя практыкаванні і спыненне курэння. Спецыялісты СААЗ падкрэсліваюць, што як для эканамічна развітых, так і для якія развіваюцца краін, самы практычны і найменш дарагі шлях прафілактыкі — здаровы лад жыцця.

Рост захворвання і смяротнасці ад ХСК у рэспубліцы абумоўлены аб’ектыўнымі і суб’ектыўнымі фактарамі: постарением насельніцтва, фінансава-эканамічнай сітуацыяй, негатыўна сказывающейся на ўсіх баках жыцця насельніцтва, ростам псіха-эмацыйных нагрузак, урбанізацыяй насельніцтва, зменай характару харчавання, умоў жыцця, працы, наяўнасцю ў значнай часткі жыхароў многіх фактараў рызыкі развіцця БСК, у першую чаргу шырокай распаўсюджанасцю курэння, ужывання алкагольных напояў, маларухомым ладам жыцця, залішняй масай цела, адсутнасцю ў жыхароў рэспублікі матывацыі да клопату аб уласным здароўе, захаванню здаровага ладу жыцця.

З мэтай эфектыўнай прафілактыкі, зніжэння захворвання, смяротнасці, інваліднасці насельніцтва ад хвароб сістэмы кровазвароту, павышэння якасці і даступнасці медыцынскай дапамогі пацыентам з ХСК у рэспубліцы выконваецца Дзяржаўнай праграмы «Здароўе народа і дэмаграфічная бяспека на 2016-2020 гады». Праграмай прадугледжаны комплекс прафілактычных, арганізацыйна-метадычных, адукацыйных, навуковых, лячэбна-дыягнастычных мерапрыемстваў, накіраваных на прафілактыку БСК, фарміраванне ў насельніцтва патрэбнасці ў вядзенні здаровага ладу жыцця, клопаце аб уласным здароўі, павышэнне якасці і даступнасці кардыялагічнай дапамогі насельніцтву, укараненню найбольш перспектыўных тэхналогій лячэння пацыентаў з парушэннямі рытму, вострым каранарным сіндромам, вострым парушэннем мазгавога кровазвароту.

Асоба варта адзначыць адсутнасць у насельніцтва адказнасці за ўласнае здароўе, матывацыі да захавання здаровага ладу жыцця, лячэння артэрыяльнай гіпертэнзіі (АГ) і ішэмічнай хваробы сэрца (ИБС).

На здароўе насельніцтва ўплываюць розныя фактары, як асобасныя, так і дзеючыя на ўзроўні кожнай сям’і і ўсяго насельніцтва ў цэлым. Прыкладамі такіх фактараў з’яўляюцца ўзровень дасведчанасці, характар харчавання, лад жыцця, захаванне санітарных нормаў і даступнасць медыцынскіх паслуг. Немалаважную ролю пры гэтым гуляюць сацыяльна–эканамічныя ўмовы, якія ўплываюць на ступень уразлівасці да ўздзеяння фактараў рызыкі. Маюць значэнне таксама такія параметры, як памер даходу, адукацыйны ўзровень і ўмовы працы. Хоць усе гэтыя фактары знаходзяцца ў пэўнай залежнасці адзін ад аднаго, яны не з’яўляюцца ўзаемазаменнымі: кожны з іх адлюстроўвае самастойныя аспекты сацыяльна–эканамічнага статусу насельніцтва.

На думку экспертаў СААЗ, станоўчая дынаміка на ўзроўні захворвання і смяротнасці з прычыны БСК можа быць дасягнута толькі пры ўмове комплекснага ўздзеяння на фактары, якія ўплываюць на стан здароўя насельніцтва, павышэнне матывацыі людзей да захавання здаровага ладу жыцця і лячэнню артэрыяльнай гіпертэнзіі, якая дае такія грозныя ўскладненні, як інфаркты, інсульты.

Зніжэнне захворвання і смяротнасці ад ХСК сярод усяго насельніцтва можна дасягнуць дзякуючы папуляцыйнай (масавай) і індывідуальнай стратэгіі прафілактыкі, якія заключаецца ў змене ладу жыцця і фактараў навакольнага асяроддзя, звязаных з захворваннямі, а таксама іх сацыяльных і эканамічных наступстваў.

Прафілактыка БСК — рэальны шлях паляпшэння дэмаграфічнай сітуацыі ў краіне.

Класіфікацыя фактараў рызыкі сардэчна-сасудзістых захворванняў:

Біялагічныя (немодифицируемые) фактары:

• Пажылы ўзрост, мужчынскі пол, генетычныя фактары, якія спрыяюць узнікненню дысліпідэміі, гіпертэнзіі, павышэнню талерантнасці да глюкозы, цукровага дыябету і атлусцення.

Анатамічныя, фізіялагічныя і метабалічныя (біяхімічныя) асаблівасці (мадыфікавальных):

• Артэрыяльная гіпертэнзія, дысліпідэміі, атлусценне і характар размеркавання тлушчу ў арганізме, цукровы дыябет.

Паводніцкія фактары або лад жыцця (мадыфікавальных):

• Харчовыя звычкі, курэнне, рухальная актыўнасць, ужыванне алкаголю, схільнасць стрэсаў.

Наяўнасць нават аднаго з фактараў рызыкі павялічвае смяротнасць мужчын ва ўзросце 50-69 гадоў у 3,5 разы, а спалучанае дзеянне некалькіх фактараў – у 5-7 разоў.

У цяперашні час адрозніваюць першасную, другасную і троеснай прафілактыку БСК. Першасная прафілактыка — гэта папярэджанне развіцця захворвання ў здаровых асоб і асоб, абцяжараных рознымі фактарамі рызыкі, а другасная — гэта папярэджанне прагрэсавання захворвання і развіцця ускладненняў плыні БСК ў асоб, якія ўжо маюць дадзенае захворванне. Пад троеснай прафілактыкай разумеюць ажыццяўленне дзеянняў, накіраваных на затрымку прагрэсавання сардэчнай недастатковасці (СН).

Асноўнымі складнікамі першаснай прафілактыкі з’яўляюцца папуляцыйная стратэгія і індывідуальная прафілактыка (стратэгія высокага рызыкі).

Папуляцыйная стратэгія, або стратэгія масавай прафілактыкі, заключаецца ў фарміраванні здаровага ладу жыцця, які прадугледжвае перш за ўсё зніжэнне тытунекурэння, наладжванне рацыянальнага харчавання, павышэнне фізічнай актыўнасці для ўсёй папуляцыі і аздараўленне навакольнага асяроддзя. Гэта, як правіла, дзяржаўныя мерапрыемствы, якія прадугледжваюць прыцягненне не толькі і не столькі Міністэрства аховы здароўя, колькі іншых міністэрстваў і ведамстваў (Міністэрства адукацыі, Міністэрства гандлю, Міністэрства спорту і турызму, Міністэрства сельскай гаспадаркі, Камітэт па тэлебачанні і радыёвяшчанні і інш.).

Індывідуальная прафілактыка (стратэгія высокага рызыкі) — гэта выяўленне асоб з высокім узроўнем FR (курэнне, артэрыяльная гіпертэнзія, гіперхалестэрынямія, залішняя вага, нізкая фізічная актыўнасць і інш.) і іх карэкціроўка.

Прыярытэтам для першаснай прафілактыкі, згодна з Еўрапейскімі рэкамендацыямі, з’яўляюцца здаровыя асобы, у якіх маецца высокі рызыка развіцця ИБС або іншых атэрасклератычных захворванняў з-за камбінацыі FR, у тым ліку курэння, павышанага крывянага ціску і ўзроўню ліпідаў (павышанае ўтрыманне агульнага халестэрыну і ліпапратэінаў нізкай шчыльнасці (ЛПНП)), нізкага ўтрымання ліпапратэінаў высокай шчыльнасці і павышанага — трыгліцерыдаў, павышанага ўзроўню глюкозы ў крыві, абцяжаранага сямейнага анамнезу па заўчаснага коронарному захворвання або па высокай гіперхалестэрынямія і іншым формам дысліпідэміі, гіпертаніі або дыябету.

Другасная прафілактыка таксама павінна ўключаць у сябе змены ў вобразе жыцця (спыніць курэнне, пазбягаць пасіўнага курэння, рацыянальна харчавацца з мэтай зніжэння вагі, памяншэння крывянага ціску і ўзроўню халестэрыну, кантраляваць узровень глюкозы і холестеринов ў крыві, павысіць фізічную актыўнасць). Калі пры актыўным змене ладу жыцця не ўдаецца дасягнуць мэтавых узроўняў FR, варта дадаць лекавую тэрапію. Практычна ўсім хворым паказана прызначэнне антиагрегантных прэпаратаў тыпу аспірыну па 75 мг у суткі і інш.

Трацічная прафілактыка, павінна мэтанакіравана праводзіцца з пачатку ремоделірованія левага страўнічка. Гэта найважнейшая частка ўсіх прафілактычных мерапрыемстваў пры БСК, так як амаль палова шпіталізацыі хворых з сардэчна-сасудзістай паталогіяй прыпадае на сардэчную недастатковасць. Частата паўторных шпіталізацыі сярод пацыентаў з ХСН ў працягу 3 месяцаў пасля выпіскі дасягае 47%, на працягу 6 месяцаў — 54%. Выдаткі на лячэнне хворых з ХСН перавышаюць выдаткі на лячэнне хворых найбольш распаўсюджанымі формамі рака і інфарктам міякарда. Функцыя левага страўнічка ў такіх пацыентаў аказвае першараднае ўплыў на зыход захворвання.

Па дадзеных СААЗ, найбольшы ўклад у рызыку раптоўнай смерці ўносяць тры асноўныя фактары рызыкі: артэрыяльная гіпертэнзія, гіперхалестэрынямія (дысліпідэміі) і курэнне.

Артэрыяльную гіпертэнзію (АГ) часта называюць «таямнічым і маўклівым забойцам». Таямнічым – таму, што ў большасці выпадкаў прычыны развіцця захворвання застаюцца невядомымі, маўклівым – таму, што ў многіх хворых захворванне працякае бессімптомна, і яны не ведаюць аб наяўнасці ў іх павышанага артэрыяльнага ціску (ПЕКЛА), пакуль не разаўецца якое-небудзь ускладненне. Для таго, каб правільна вызначыць рызыка развіцця артэрыяльнай гіпертэнзіі і, як следства, ИБС, неабходна ведаць і кантраляваць узровень свайго ПЕКЛА, а ў выпадку неабходнасці прайсці абследаванне, якое дапаможа ўдакладніць парушэнні вугляводнага і тлушчавага абмену і ступень паразы органаў-мішэняў (сасуды, сэрца, ныркі, галаўны мозг).

У рэспубліцы працягваецца правядзенне акцый па выяўленні ў насельніцтва фактараў рызыкі і вымярэнні ПЕКЛА. Высокая распаўсюджанасць выпадкаў павышанага крывянага ціску абумоўлена шматлікімі фактарамі, якія паддаюцца змене. Да іх ставяцца ўжыванне ў ежу прадуктаў, якія змяшчаюць занадта шмат солі і тлушчу, недахоп у рацыёне садавіны і агародніны, залішняя вага і атлусценне, празмернае ўжыванне алкаголю, недастатковая фізічная актыўнасць, курэнне, няздольнасць спраўляцца са стрэсамі.

Пад кіраўніцтвам Еўрапейскай Лігі па АГ праведзена міжнароднае даследаванне BP-CaRE (кантроль ПЕКЛА), мэтай якога быў аналіз якасці абследавання і лячэння, хворых АГ у 9 Еўрапейскіх краінах. У Рэспубліцы Беларусь у дадзенае даследаванне было ўключана 3 219 пацыентаў з АГ з г. Мінска і абласных гарадоў. Аналіз вынікаў даследавання паказаў, што для дыягностыкі паразы органаў-мішэняў ў нашай краіне рэдка выкарыстоўваюцца такія метады абследавання, як УГД брахиоцефальных артэрый (у 9 % пацыентаў, супраць 24,1% у іншых краінах), вызначэнне микроальбуминурии (у 0,7% пацыентаў супраць 10% у іншых краінах), а таксама радзей праводзіцца сутачнае манітарыраванне ПЕКЛА (у 8,9% пацыентаў, супраць 24,5% у Еўрапейскіх краінах). Аналіз прызначанай антыгіпертэнзіўнага тэрапіі паказаў, што лячэнне хворых АГ у Рэспубліцы Беларусь праводзіцца сучаснымі прэпаратамі, у 80,4% прызначаецца камбінаваная тэрапія, што супастаўна з вынікамі лячэння ў іншых Еўрапейскіх краінах. У нашай краіне, так жа як і ў краінах параўнання, адзначаецца нізкая эфектыўнасць лячэння пацыентаў АГ з спадарожным цукровым дыябетам (мэтавай ўзровень дасягаецца толькі ў 10% пацыентаў).

Ліпапратэінаў (ліпопротеідов) — гэта водарастваральныя часціцы, якія ўяўляюць сабой комплекс тлушчаў і бялкоў. Яны забяспечваюць транспарт ліпідаў у крывяноснай рэчышчы і дастаўку іх у розныя органы і тканіны, так як у вольным выглядзе тлушчы не могуць ўсмоктвацца з кішачніка і перамяшчацца ў крывяным рэчышчы.

Халестэрын ўяўляе сабой асаблівую жироподобное рэчыва. Яно ўваходзіць у склад ўсіх органаў і тканін. У тым ліку, злучэнне змяшчаецца ў клеткавых мембранах, з яго прадукуюцца многія гармоны, у т. ч. палавыя. Акрамя таго, халестэрын неабходны для падтрымання карэктнай працы ЦНС, рэгуляцыі працэсу пераварвання ежы.

Такім чынам, халестэрын жыццёва неабходны чалавеку. Большая частка халестэрыну выпрацоўваецца ў печані. Акрамя таго, халестэрын паступае ў арганізм з ежай.

У крыві халестэрын звязаны з пэўнымі часціцамі (халестэрын + бялок), якія называюцца липопротеидами. Часціцы валодаюць рознай шчыльнасцю і рознымі ўласцівасцямі. Вылучаюць ліпопротеідов нізкай шчыльнасці (ЛПНП) і ліпопротеідов вельмі нізкай шчыльнасці (ЛПОНП) – гэта «дрэнныя» халестэрыну. Яны лічацца вельмі атерогенными і іх змест неабходна зніжаць як мага ніжэй, і перастарацца тут цяжка. Гэтыя халестэрыну дастаўляюць халестэрын ў сценку пасудзіны, што ў наступства прыводзіць да закаркаванні прасвету, то ёсць да адукацыі атэрасклератычнай бляшкі. Закліканы ж выводзіць халестэрын з сценкі сасудаў «добрыя» ліпопротеідов высокай шчыльнасці (ЛПВП). ЛПВП запавольваюць прагрэсаванне атэрасклерозу, чым іх больш, тым лепш. Зніжэнне ЛПВП нават пры нармальным узроўні агульнага халестэрыну і яго фракцый вядзе да прагрэсаванню атэрасклерозу. Гэта значыць дислипидемию выклікае не проста павышаныя паказчыкі ўтрымання халестэрыну ў крыві, а якаснае суадносіны ліпопротеідов.

Не малую ролю ў развіцці атэрасклератычнай працэсу гуляе суадносіны кампанентаў агульнага халестэрыну (ОХС) і ЛПВП (ліпапратэінаў высокай шчыльнасці). Для таго каб гэта суадносіны было больш наглядна, выкарыстоўваюць індэкс атерогенности (ІА), яшчэ яго называюць каэфіцыент атерогенности (КА). У норме індэкс атерогенности павінен быць не больш за 3,0. Калі ён вышэй за норму, то гэта кажа аб тым, што хуткасць развіцця атэрасклерозу павялічана, як і рызыка развіцця ўскладненняў.

Трыглыцерыд – гэта нейтральныя тлушчы, якія паступаюць у арганізм чалавека з ежай. Яны ўсмоктваюцца ў кішачніку і, у канчатковым выніку, пасля шэрагу пераўтварэнняў становяцца крыніцай энергіі для шкілетнай мускулатуры і міякарда. Трыгліцерыдаў амаль не удзельнічаюць у развіцці атэрасклерозу, аднак іх высокі ўзровень лічыцца не вельмі спрыяльным. Па ўзроўні трыгліцерыдаў лекар можа судзіць аб тым, наколькі старанна пацыент выконвае дыету.

Па дадзеных Еўрапейскага грамадства кардыёлагаў ўстаноўлены наступныя нормы адносна ўтрымання халестэрыну і яго складнікаў у крыві:

• Агульны халестэрын < 5,0 ммоль/л
• ЛПНП < 3,0 ммоль/л

• ЛПВП > 1,0 ммоль/л (мужчыны) > 1,2 ммоль/л (жанчыны)
• Трыгліцерыдаў < 1,7 ммоль/л

Калі паказчыкі выходзяць за гэтыя межы, то рызыка прагрэсавання атэрасклерозу ўзрастае. Факт наяўнасці дысліпідэміі усталёўваецца лекарам па выніках біяхімічнага аналізу вянознай крыві. Пры наяўнасці дысліпідэміі яе карэкцыю пачынаюць з дыеты. Калі вы сутыкаліся з тым, што на фоне жорсткай дыеты ўзровень халестэрыну застаецца высокім, то, напэўна, задаваліся пытаннем «чаму?», «адкуль ён бярэцца?». Справа ў тым, што палову халестэрыну сінтэзуе печань, перапрацоўваючы тлушчы крыві і тлушчавай абалоніны, гэта што то накшталт безадходнай вытворчасці ды яшчэ з вялікімі «запасамі сыравіны». Таму калі нават цалкам выключыць паступлення халестэрыну звонку, яго запасаў хопіць надоўга, і калі 3-6 месяцаў дыеты не далі вынікаў, то да ўсіх гэтых мерапрыемстваў, звярніце ўвагу: да ІХ, а не – ЗАМЕСТ (!), прызначаюць прэпараты з групы статыны — яны прыгнятае сінтэз халестэрыну печанню.

У шэрагу выпадкаў медыкаментознае лячэнне пачынаецца адразу (без чакання 3-6 месяцаў), калі пацыент першапачаткова ставіўся да групы высокай рызыкі, а менавіта ў яго ёсць адно або некалькі з прыведзеных ніжэй станаў:

• Ішэмічная хвароба сэрца (статыны приниматся пажыццёва і без усялякіх «перапынкаў»!);
• Гіпертанічная хвароба (у шэрагу выпадкаў);
• Спадчыннасць;
• Курэнне;
• Цукровы дыябет;
• Ўзрост больш за 75 гадоў;
• Атлусценне.

Калі высокі халестэрын запатрабаваў прыёму медыкаментаў, то абавязкова да пачатку лячэння неабходна зрабіць аналіз крыві на так званыя пячоначныя ферменты. Гэта неабходна для забеспячэння бяспекі пацыента.

Калі ж халестэрын на фоне лячэння застаецца высокім, то патрабуецца павелічэнне дозы прэпарата або даданне яшчэ адной групы медыкаментаў. Які шлях будзе абраны, залежыць ад многіх момантаў, таму рашэнне прымаецца індывідуальна.

Калі ж, не гледзячы на ўсе меры, якія праводзяцца, мэтавай ўзровень холестеринов не дасягнуты, то лячэнне можна лічыць «паспяховым», пры зніжэнні ўзровень ЛПНП хоць бы на 50% ад зыходнага.

За выключэннем невялікага ліку асоб з спадчыннай гіперхалестэрынямія, узровень халестэрыну, як правіла, звязаны з няправільным харчаваннем.

Атэрасклероз – гэта працэс, працякаючая ў сценках буйных і сярэдніх артэрый, у венах ён не развіваецца. Пры гэтым працэсе адбываецца залішняе адклад ліпідаў (тлушчаў) у тоўшчы сценак артэрый.

На першым этапе ўтвараюцца плямы, затым ўзвышэння, а канчатковым вынікам атэрасклерозу з’яўляецца адукацыю атэрасклератычнай бляшкі, якая прыводзіць да звужэння прасвету артэрыі і, як следства, органы недаатрымліваюць кісларод. Першымі на такое кіслароднае галаданне рэагуюць тыя органы, для якіх адсутнасць кіслароду, нават на працягу некалькіх секунд, прыводзіць да парушэння іх працы: сэрца, галаўны мозг. Атэрасклероз пачынае развівацца яшчэ з маладога ўзросту, і кожнаму з нас наканаваны прыродай свая хуткасць развіцця гэтага працэсу.

Аднак існуюць фактары рызыкі, якія спрыяюць прагрэсаванню атэрасклерозу – гэта курэнне, павышэнне ў крыві ўзроўню халестэрыну, артэрыяльная гіпертэнзія, цукровы дыябет, і ўзрост: для мужчын і 55 гадоў для жанчын, 60.

Цікавы той факт, што жанчына ў маладым узросце значна лепш абаронена ад атэрасклерозу, чым мужчыны. Да таго часу, пакуль жанчына здольная да дзетараджэння і ў яе адсутнічае гінекалагічная паталогія, яна абаронена ад яго амаль на сто працэнтаў. Але калі жанчына паліць або ўваходзіць у клімакс, то гэты прыродны імунітэт знікае і па захворванні сардэчна-сасудзістай сістэмы яны адразу даганяюць мужчын, а часам і пераганяюць.

Дысліпідэміі – гэта спадчыннае, або набытае стан, якія характарызуюцца парушэннем адукацыі, абмену і выводзіны з цыркуляцыі ліпопротеідов і тлушчаў, што прыводзіць да павышэння ці зніжэння іх утрымання ў крыві. Адпаведна выявіць дислипидемию можна толькі пасля біяхімічнага аналізу крыві – ліпіднага спектру або липидограммы.

Метабалічны сіндром (МС) – гэта найбольш неспрыяльны спалучэнне FR, які ўяўляе сабой комплекс узаемазвязаных парушэнняў вугляводнага і тлушчавага абмену, а таксама механізмаў рэгуляцыі артэрыяльнага ціску і функцыі эндатэлю. У аснове названых парушэнняў ляжыць зніжэнне адчувальнасці тканін да інсуліну — инсулинорезистентность. Асноўнымі складнікамі МС з’яўляюцца абдоминально-висцеральное атлусценне, гипертриглицеридемия, гиперинсулинемия і артэрыяльная гіпертэнзія. Пры спалучэнні названых фактараў ідзе паскоранае развіццё атэрасклерозу.

З прычыны асаблівай агрэсіўнасці МС яго называюць «смяротным квартэтам», «смяротным секстэтам», «сіндромам Х», «сіндром инсулинорезистентности».

Для дыягностыкі МС часцей за ўсё звяртаюцца да вымярэння акружнасці таліі, вызначэнні ўзроўню трыгліцерыдаў ў сыроватцы крыві і інсуліну нашча, кантролі артэрыяльнага ціску.

Пры выяўленні МС прафілактычныя і лячэбныя мерапрыемствы павінны быць накіраваны на ўсю сукупнасць FR і прадугледжваць зніжэнне масы цела, адэкватны кантроль глікеміі і дысліпідэміі, нармалізацыю артэрыяльнага ціску.

Тактыка вядзення пацыентаў з АГ МС і мае шэраг асаблівасцяў:

• неадкладнае пачатак лячэння антыгіпертэнзіўнага прэпаратамі ў спалучэнні з немедикаментозными мерапрыемствамі (дыета, фізічная актыўнасць);
• арыентацыя на дасягненне аптымальнага або нармальнага ПЕКЛА (ніжэй 130/85 мм рт. арт.), паколькі даказана, што стабілізацыя ПЕКЛА менавіта на такім узроўні і ніжэй дае рэальны органопротективный эфект;
• больш частае прымяненне камбінацый антыгіпертэнзіўнага прэпаратаў, што абумоўлена большай рэзістэнтнасцю да зніжэння павышанага ПЕКЛА ў такіх хворых.

Курэнне – адзін з асноўных фактараў рызыкі. Чаму курэнне небяспечна? Таму што нават адна цыгарэта павышае ціск на 15 мм. рт.ст., а пры пастаянным курэнні павышаецца тонус сасудаў, зніжаецца эфектыўнасць лекавых прэпаратаў. Калі чалавек выкурвае 5 цыгарэт у дзень — гэта павышэнне рызыкі смерці на 40 працэнтаў, калі адзін пачак – на 400%, то бок, шанцаў памерці ў 10 разоў больш!

Па дадзеных СААЗ, 23% смерцяў ад ИБС абумоўлена курэннем, скарачаючы працягласць жыцця курцоў ва ўзросце 35-69 гадоў у сярэднім на 20 гадоў. Раптоўная смерць сярод асоб, выкуривающих на працягу дня пачак цыгарэт і больш, назіраецца ў 5 разоў часцей, чым сярод якія не паляць. Курцы не толькі падвяргаюць рызыцы сваё жыццё, але і жыццё навакольных (пасіўнае курэнне павялічвае рызыка ИБС на 25-30%). Ужо праз 6 тыдняў захавання здаровага ладу жыцця наступаюць ашаламляльныя перамены ў здароўе, а сярод людзей, якія кінулі паліць рызыка ўзнікнення ИБС значна зніжаецца і праз 5 гадоў становіцца такім жа, як і ў тых, хто ніколі не курыў.

Рацыянальнае харчаванне – гэта збалансаванае, рэгулярнае (не радзей за 4 раз у дзень) харчаванне з абмежаваннем спажывання солі. Даследаванні навукоўцаў паказалі, што калі абмежаваць ужыванне солі, рызыка інфаркту міякарда і іншых сардэчных катастроф можа знізіцца на 25 %. Вельмі карысна павялічыць ужыванне прадуктаў, якія змяшчаюць калій і магній (марская капуста, разынкі, буракі, абрыкосы, кабачкі, гарбуз, грэчка і інш).

Усе асобы павінны атрымаць прафесійную кансультацыю па выбары ежы і выконваць дыету, якая асацыюецца з мінімальнай рызыкай развіцця ССЗ.

Агульныя рэкамендацыі (вызначаецца ў адпаведнасці з культурнымі

традыцыямі):

• ежа павінна быць разнастайнай, энергетычнае спажыванне павінна быць аптымальным для падтрымання ідэальнага вагі;
• павінна заахвочвацца спажыванне наступных прадуктаў: садавіна і гародніна, суцэльныя збожжа злакаў і хлеб, нятлустыя малочныя прадукты, нятлустае мяса, рыба;
• ўжываць прадукты, якія змяшчаюць рыбін тлушч і w-амега, якія маюць асаблівыя ахоўныя ўласцівасці;
• агульнае ўтрыманне тлушчаў павінна быць не больш за 30 працэнтаў агульнага энергетычнага складу, а ўтрыманне насычаных тлушчаў не павінна перавышаць траціну ўсіх ужывальных тлушчаў; колькасць спажыванага ХС павінна быць менш, чым 300 мг/сут;
• пры низкокаллорийной дыеце насычаныя тлушчы павінны быць замененыя часткова вугляводамі, часткова – монаненасычанымі і поліненасычаных тлушчамі з гародніны і марскіх жывёл.
• Прыблізныя рэкамендацыі па харчаванню.

• Група прадуктаў	Рэкамендаваны да ўжывання	Падлягаюць ўжывання ў ўмераным колькасці	Дазволеныя да ўжывання ў выключных выпадках
  Крупы і хлебабулачныя вырабы	Цельнозерновые хлеб, гатовыя цельнозерновые сняданкі, аўсянка, крупы, цельнозерновые макаронныя вырабы, хрумсткія перапечкі, маца	Белыя макароны, рыс	Круасаны, булачкі
  Малочныя прадукты	Абястлушчанае малако, сыры з нізкім утрыманнем тлушчу, абястлушчаны ёгурт, яечны бялок, яечныя заменнікі	Паўтлустае малако, сыры з паніжаным і нізкім утрыманнем тлушчу (Камамбер, Эддам, Фета, Рикотта) ёгурты з нізкім утрыманнем тлушчу. Два суцэльных яйкі ў тыдзень	Цэльнае малако, згушчанае малако, вяршкі, штучнае малако, тлустыя гатункі сыру (Бры, гаўда), тоўстыя ёгурты
  Супы	Кансерваваныя, агароднінныя супы		Курыныя супы, супы са сліўкамі
  Морапрадукты	Вустрыцы, эскалопы	Мідыі, лобстараў, крэветкі з чесночным соусам, крэветкі, кальмары
  Рыба	Любая белая і тоўстая рыба (печаная, вараная, вэнджаная) Пазбягаць ўжывання скуры (сардзіны, анчоўсы і інш.)	Рыба смажаная на раслінным алеі	Ікра, рыба смажаная не ў раслінным алеі
  Мяса	Цяляціна, курыца, дзічыну індычка (без скуры), трус, маладая бараніна, вельмі посная ялавічына, вяндліна, бекон, каўбаса з цяляціны або курыцы	Качка, гусь, усе тлустыя на выгляд гатункі мяса, звычайная каўбаса, салямі, мясныя піражкі, паштэт	Ягня, печань
  Тлушчы	Усе раслінныя алею акрамя пальмавага, не гидрогинезированные маргарыны, паштэты з нізкім утрыманнем тлушчу		Алей сметанковае, нутряное сала, свіное сала, тлушч з мяса пры жарке, пальмавае алей, цяжкія гатункі маргарыну
  Садавіна і гародніна	Любыя свежыя і замарожаныя гародніна, варенные, свежыя або сушеные садавіна	Смажаны бульба, прыгатаваны на раслінным алеі	Смажаны бульба або бульба фры, гародніна або мал абсмаленыя на адным алеі або тлушчы, хрумсткі бульба, чыпсы, салёныя і кансерваваныя гародніна
  Прысмакі	Щербет, жэле, пудынгі на абястлушчаным малацэ, фруктовыя салаты, безэ		Марожанае, пудынгі, клёцкі, соусы на аснове вяршкоў ці алею
  Выпечка		Выпечка, печыва на ненасыщенном маргарын або алеі	Пакупная выпечка, печыва, пакупныя піражкі, снэк
  Кандытарскія вырабы	Рахат-лукум, нуга, карамель	Марцыпан, халва	Шакалад, цукеркі, сметанковае помадка, какосавыя батончыкі
  Арэхі	Грэцкія арэхі, міндаль	Кешью, арахіс, фісташкі	Какос, салёныя арэхі
  Напоі	Чай, кава, вада, некалорийные безалкагольныя напоі	Алкаголь, шакаладныя напоі з нізкім утрыманнем тлушчу	Шакаладныя напоі, кіпячонай кава, звычайныя безалкагольныя напоі
  Прыправы	Перац, гарчыца, травы, спецыі	Запраўкі для салаты з нізкім утрыманнем тлушчу	Залішняя соль, салатныя запраўкі, салатныя сліўкі, маянэз

   

  Асноўныя прынцыпы дыеты, рэкамендаванай для прафілактыкі атэрасклерозу:

  1. рэгулярнае спажыванне разнастайных гародніны, садавіны (свежыя гародніна на

  дэсерт);

  2. суадносіны паміж насычанымі, мона – і поліненасычаных тлушчамі павінна складаць 1:1:1;
  3. умеранае спажыванне малочных прадуктаў (знятае малако, сыр з нізкім

  утрыманнем тлушчу і абястлушчаны ёгурт);

  4. рыбы і хатняй птушкі (без скуры) аддаваць перавагу перад мяснымі

  прадуктамі;

  5. з мясных прадуктаў выбіраць худое мяса, без праслоек тлушчу;
  6. ўжываць не больш за 2-3 яек у тыдзень (абмяжоўваецца ўжыванне жаўткоў,

  але не бялку, які можна не абмяжоўваць);

  Залішняя маса цела павышае рызыку развіцця ИБС і іншых захворванняў, звязаных з атэрасклерозам. Для ацэнкі сваёй вагі выкарыстоўвайце простую формулу вызначэння індэкса масы цела (вага (кг) /рост (м ²) = індэкс масы цела).

  Калі індэкс масы цела менш за 25 – гэта пажаданая маса цела; калі больш за 28 у жанчын і 30 у мужчын можна гаварыць аб атлусценні. Прычым, больш небяспечнае так званае цэнтральнае атлусценне (мужчынскага тыпу), калі тлушч адкладваецца на жываце. Аб наяўнасці цэнтральнага атлусцення можна судзіць па акружнасці таліі і адносінах акружнасці таліі да акружнасці сцёгнаў.

  Рызыка ССЗ павышаецца ў мужчын з акружнасцю таліі больш 94 см і, асабліва, пры акружнасці больш за 102 см, у жанчын – адпаведна больш за 80 см і 88 см Стаўленне акружнасці таліі да акружнасці сцёгнаў у мужчын больш 1,0 і ў жанчын больш 0,85 з’яўляецца больш дакладным паказчыкам цэнтральнага тыпу атлусцення.

  Найбольш распаўсюджанымі прычынамі залішняй вагі з’яўляюцца сямейныя фактары (яны, збольшага, могуць быць генетычна абумоўленыя, але часцей адлюстроўваюць агульныя харчовыя звычкі), пераяданне, дыета з высокім утрыманнем тлушчаў і вугляводаў, а таксама недастатковая фізічная актыўнасць. Залішняя вага найбольш часта сустракаецца сярод слаёў грамадства з больш нізкім культурным і адукацыйным узроўнем, асабліва сярод жанчын з-за адсутнасці збалансаванага харчавання.

  Фізічная актыўнасць. Нізкая фізічная актыўнасць спрыяе развіццю ССЗ у 1,5-2 разы часцей, чым у людзей, якія вядуць фізічна актыўны лад жыцця. Хада ў хуткім тэмпе на працягу паўгадзіны ў дзень можа знізіць рызыку сардэчна-сасудзістых захворванняў прыблізна на 18% і інсульту на 11%. Для прафілактыкі ССЗ і ўмацавання здароўя найбольш падыходзяць фізічныя практыкаванні, якія прадугледжваюць рэгулярныя рытмічныя скарачэння вялікіх груп цягліц: хуткая хада, бег трушком, язда на ровары, плаванне, хада на лыжах і інш. Частата заняткаў фізічнымі практыкаваннямі павінна быць не радзей як 2-3 разы на тыдзень, працягласць заняткаў 30-40 мін, уключаючы перыяд размінкі і астывання. Пры вызначэнні інтэнсіўнасці фізічных практыкаванняў, дапушчальнай для канкрэтнага пацыента, зыходзяць з максімальнай частаты сардэчных скарачэнняў (ЧСС) пасля фізічнай нагрузкі – яна павінна быць роўная розніцы ліку 220 і ўзросту пацыента ў гадах. Для асоб з сядзячым ладам жыцця без сімптомаў ИБС рэкамендуецца выбіраць такую інтэнсіўнасць фізічных практыкаванняў, пры якой частата сардэчных СКАРАЧЭННЯЎ складае 60-75% ад максімальнай. Рэкамендацыі для асоб, якія пакутуюць ИБС, павінны грунтавацца на дадзеных клінічнага абследавання і вынікі тэсту з фізічнай нагрузкай.

  Дасягнення мэтаў па фізічнай актыўнасці патрабуе многосекторального ўзаемадзеяння паміж органамі, якія адказваюць за транспарт, гарадское планаванне, адпачынак, спорт і адукацыю, што дазволіць сфармаваць бяспечную сераду, стымулюючую да фізічнай актыўнасці самыя розныя ўзроставыя групы.

  У адпаведнасці з Рэкамендацыямі Еўрапейскага грамадства кардыёлагаў (ESC) асноўнымі задачамі прафілактыкі ССЗ у здаровага чалавека з’яўляюцца:

  • сісталічны артэрыяльны ціск ніжэй за 140 мм рт.ст.;
  • адсутнасць ужывання тытуню;
  • узровень агульнага халестэрыну ніжэй за 5 ммоль/л;
  • халестэрын ліпапратэінаў нізкай шчыльнасці ніжэй за 3 ммоль/л;
  • хада па 3 км у дзень або 30 хвілін любой іншай ўмеранай фізічнай актыўнасці;
  • спажыванне прадуктаў харчавання з паніжаным утрыманнем натрыю (солі);
  • штодзённае выкарыстанне не менш за 5 штук садавіны і гародніны;
  • прафілактыка атлусцення і цукровага дыябету.

  Для эфектыўнай прафілактыкі большасці сардэчна-сасудзістых захворванняў і іх ускладненняў неабходна выконваць некалькі правіл:

  • Кантраляваць артэрыяльны ціск, узровень халестэрыну і ліпіднага спектру, узровень глюкозы.
  • Харчавацца правільна.
  • Займацца фізічнымі практыкаваннямі: нават крыху — лепш, чым нічога.
  • Не курыць, а калі курыце — спрабуйце кінуць, якім бы цяжкім гэта не

  здавалася.

  • Не злоўжываць алкагольнымі напоямі.
  • Навучыцца спраўляцца са стрэсамі.

  Пасля з’яўлення ў чалавека прыкмет фактары рызыкі ИБС працягваюць дзейнічаць, спрыяючы прагрэсаванню захворвання і пагаршаючы прагноз, таму іх карэкцыя павінна быць складовай часткай тактыкі лячэння. Нават невялікія змены, унесеныя ў лад жыцця, могуць запаволіць старэнне сэрца.

  Ніколі не позна пачаць весці здаровы лад жыцця!

   

  Матэрыял падрыхтаваны на падставе дадзеных Міністэрства аховы здароўя Рэспублікі Беларусь