ДУ «Цэнтр гігіены і эпідэміялогіі»
Кіраўніцтва справамі Прэзідэнта
Рэспублікі Беларусь

25 мая— Сусветны дзень захворванняў шчытападобнай залозы

У 2008 годзе экспертамі Еўрапейскай тіреоіднай асацыяцыі і Амерыканскай тіреоіднай асацыяцыі прапанавана адзначаць Сусветны дзень шчытападобнай залозы (World Thyroid Day). Гэтая ініцыятыва была падтрымана ўсімі міжнароднымі медыцынскімі супольнасцямі, якія займаюцца вывучэннем паталогіі шчытападобнай залозы.

Па дадзеных Сусветнай арганізацыі аховы здароўя захворванні шчытападобнай залозы займаюць сярод эндакрынапацiй 2 месца пасля цукровага дыябету. Больш за 665 млн. чалавек у свеце маюць эндэмічны валлё або пакутуюць іншымі тиреоидными паталогіямі, 1,5 млрд. чалавек сутыкаюцца з рызыкай развіцця йододефіцітных захворванняў. Пры гэтым прырост колькасці захворванняў шчытападобнай залозы ў свеце складае 5% у год.

Сусветны Дзень шчытападобнай залозы мае 5 асноўных мэтаў: 
1. Павышэнне грамадскай інфармаванасці аб праблемах, звязаных з шчытападобнай залозы і пра іх медыка-сацыяльным значэнні.
2. Павышэнне інфармаванасці аб распаўсюджанасці захворванняў шчытападобнай залозы і метадах іх ранняга выяўлення.
3. Прапаганда праграм прафілактыкі і адукацыйных праграм у галіне паталогіі шчытападобнай залозы.
4. Прапаганда сучасных метадаў лячэння захворванняў шчытападобнай залозы.
5. Павышэнне даступнасці медыцынскай дапамогі ў галіне захворванняў шчытападобнай залозы.

Шчытападобная жалеза – гэта сіметрычны невялікі орган на шыі, які мае форму матылькі і адказвае за правільнае функцыянаванне нашага цела.

Разумовыя здольнасці чалавека, сон і апетыт, фізічная актыўнасць, вага, трываласць костак шкілета, праца сэрца і іншых унутраных органаў, палавое развіццё, стан скуры і валасоў, здольнасць вынасіць і нарадзіць здаровага дзіцяці – усё гэта шмат у чым залежыць ад яе працы. Шчытападобная жалеза яшчэ называецца вартавым здароўя. Гэта звязана з тым, што шчытавідка, па вялікім рахунку, «дырыжуе» абменам рэчываў, цалкам кантралюе працу імуннай сістэмы і, нават, сагравае нас (адказваючы за цеплаабмен). Гармоны, якія яна секретирует, удзельнічаюць ва ўсіх важных працэсах арганізма – нейтралізуюць свабодныя радыкалы (галоўныя вінаватыя старэння), уплываюць на псіхічнае і фізічнае стан, спрыяюць умацаванню імунітэту, падтрымліваюць Т-клеткі, якія дапамагаюць арганізму змагацца з інфекцыяй. Усю вялікую і сур’ёзную працу выконваюць два гармона – тыраксін і трійодтіроніна, якія шчытападобная жалеза сінтэзуе з які паступае ў арганізм ёду. Варта гарманальнага раўнавагі парушыцца, як пачынаюцца праблемы. Асноўным рэгулятарам функцыі самой шчытападобнай залозы з’яўляецца тиреотропный гармон (ТТГ), які выдаткоўваецца гіпофізам, размешчаным у галаўным мозгу. Можа быць лішак і недахоп гармонаў шчытападобнай залозы, у выніку чаго магчымыя варыянты падвышанай і паніжанай функцыі. І тое, і другое – дрэнна.

Дарэчы! У другой палове жыцця жанчыны пакутуюць захворваннямі шчытападобнай залозы ў 10-17 разоў часцей, чым мужчыны. Гэта звязана з гарманальнымі зменамі, якія адбываюцца ў арганізме кожнай жанчыны пастаянна або ў пэўны перыяд жыцця. Крытычныя дні, цяжарнасць і менопауза могуць негатыўна ўплываць на агульны стан, як усяго цела, так і самой шчытападобнай залозы.

Жанчынам клімактэрычнага ўзросту таксама важна рэгулярна абследаваць шчытападобную залозу. Справа ў тым, што яе захворвання могуць справакаваць развіццё астэапарозу. Гармоны шчытападобнай і парашчытападобных залоз прымаюць удзел у метабалізме касцяной тканіны, парушэнні ў іх працы робяць косткі слабымі і далікатнымі.

1. Захворванні, якія суправаджаюцца памяншэннем гармонаў – гіпатэрыёз.

Часта захворванне працякае ўтойліва, пад маскай іншых хвароб.

Калі шчытападобная жалеза выпрацоўвае мала гармонаў, усе працэсы ў арганізме запавольваюцца, памяншаецца адукацыю энергіі і цяпла. З’яўляюцца сімптомы, якія без дапамогі лекара цяжка аднесці да праблем шчытападобнай залозы. Часцей мы спісваем іх на распаўсюджаны сёння «сіндром хранічнай стомленасці».

Прыкметы гопотериоза:

• слабасць, стамляльнасць, апатыя, зніжэнне настрою (аж да дэпрэсіі);
• пагаршэнне працаздольнасці і памяці, праблемы з канцэнтрацыяй увагі;
• дрэнная пераноснасць холаду, часты дрыжыкі;
• прыбаўка ў вазе пры паніжаным апетыце (здаецца, вы папраўляйцеся ад аднаго віду ежы). Пры гэтым скінуць лішнія кілаграмы, нягледзячы на дыету і фізічную актыўнасць, не атрымліваецца;
• ацёкі асобы, рук і стоп;
• запаволенне сардэчнага рытму (брадыкардыя);
• сухасць скуры і валасоў, ломкасць і тусклость пазногцяў;
• парушэнні менструальнага цыклу, аж да менапаўзы, а ў клімактэрычным перыядзе, наадварот, частыя маткавыя крывацёкі.

2. Захворванні, якія суправаджаюцца павышаным сінтэзам яе гармонаў, і ў гэтым выпадку гаворка ідзе аб тiреотаксiкозе.

Найбольш частая яго прычына – павелічэнне шчытападобнай залозы (у народзе гэта называюць «валлём» або «базедовой хваробай»). Арганізм пачынае працаваць у «аўральным» рэжыме, расходваючы усе магчымыя рэсурсы.

Прыкметы гіпертіреоз:

• раздражняльнасць, перапады настрою;
• страта вагі пры павышаным апетыце;
• пастаянная падвышаная потлівасць, дрэнная пераноснасць спякоты;
• праблемы з сэрцам, тахікардыя, арытмія, павышэнне артэрыяльнага ціску;
• бессань, галавакружэнне, тремор рук;
• праблемы са зрокам, частае слёзацёк, рэзь, змяненне памеру і формы вачэй (калі не лячыць тырэятаксікоз, ён прыводзіць да самому вядомаму для захворванняў шчытападобнай залозы симптому – экзофтальму або пучеглазию).

Групы рызыкі: трэба рэгулярна кантраляваць стан шчытападобнай залозы, калі:

• хто-небудзь з блізкіх сваякоў пакутаваў ад захворванняў шчытападобнай залозы;
• па працы або пры лячэнні іншага захворвання чалавек падвяргаўся іанізуючага апрамяненню;
• пражыванне ў геаграфічным раёне, дзе зафіксаваны дэфіцыт прыроднага ёду.
• ўзрост больш за 45 гадоў.

Калі Вы адзначылі ў сябе пэўныя сімптомаў, то, магчыма, у Вас маюцца праблемы са шчытападобнай залозай, звярніцеся на прыём да ўчастковага тэрапеўта, які пры неабходнасці накіруе Вас на кансультацыю да ўрача-эндакрынолага. Абследаванне, як правіла, пачынаецца з аналізу крыві на гармоны і УГД. Выявіўшы любы з захворванняў шчытападобнай залозы, лекар складае праграму лячэння. Эфектыўных метадаў лячэння шчытападобнай залозы сёння існуе даволі шмат. Пры недахопе гармонаў прызначаюць замяшчальную гармонатэрапію, якая ніяк не ўплывае на якасць жыцця. Пры залішняй выпрацоўцы выкарыстоўваюць лекавыя сродкі, прыгнятаеце дзейнасць залозы (тиреостатики). Сёння гэта адзін з самых перспектыўных метадаў лячэння, але, на жаль, ён працуе толькі ў выпадку ранняй дыягностыкі захворвання. Не трэба баяцца прымаць сучасныя прэпараты (пацыент не потолстеет і не пакрыецца валасамі), яны дапамогуць хутка і надзейна вырашыць праблемы і прадухіліць развіццё сапраўды небяспечнай і цяжка паддаецца лячэнню хваробы. У асабліва цяжкіх сітуацыях можа спатрэбіцца і радыкальнае лячэнне – хірургічнае выдаленне шчытападобнай залозы або лячэнне з дапамогай радыеактыўнага ёду. Пасля аперацыі пацыенту прызначаюць замяшчальную гармонатэрапію. Але нават такая сітуацыя не прысуд. Пры выкананні ўсіх рэкамендацый лекара можна будзе жыць гэтак жа, як да аперацыі.

Калі са шчытападобнай залозай усё ў парадку, усё роўна не варта забываць аб прафілактыцы магчымых захворванняў. СААЗ рэкамендуе пастаянна ўжываць замест звычайнай солі ёдаваную і мінімум тройчы ў тыдзень ёсць прадукты з высокім утрыманнем ёду (асабліва морапрадукты). Не забывайце, што пры некаторых захворванні залозы празмернасць йодосодержащих прадуктаў можа толькі нашкодзіць. Харчаванне павінна быць рацыянальным і сбаллансированным, і акрамя ёду, неабходныя і іншыя мікраэлементы: кобальт, медзь, жалеза, марганец і інш. Перавагу варта аддаваць хлебе грубага памолу, сухафруктаў, гародніне і зеляніны, а таксама нежареным арэхам (выключаючы арахіс) і семкамі, зялёным і травяным чаям, напояў з каліны, глогу і інш.

Злоўжыванне прысмакамі, консервациями, марынадамі, маргарыну і соусамі, а таксама шкодныя звычкі, залішняя вага ў разы павялічваюць верагоднасць ўзнікнення хвароб шчытападобнай залозы.

Здаровы лад жыцця, захаванне рэжыму, правільнае харчаванне, разумнае знаходжанне на сонца і рэгулярныя агляды – вось 5 складнікаў здароўя шчытападобнай залозы. Калі да яе быць уважлівымі, яна, напэўна, адкажа ўзаемнасцю і будзе спраўна забяспечваць арганізм гармонамі.

У Рэспубліцы Беларусь выбудавана выразная сістэма аказання дапамогі пацыентам з паталогіяй шчытападобнай залозы. Скрынінг паталогіі шчытападобнай залозы праводзіцца на амбулаторным прыёме лекарам эндакрынолагам па кірунку педыятраў і тэрапеўтаў, а таксама згодна з планам прафілактычных аглядаў насельніцтва рэспублікі. Абавязковаму даследаванню падлягаюць групы рызыкі: дзеці, жанчыны, якія плануюць цяжарнасць і ў перыяд цяжарнасці, асобы, пацярпелыя ад аварыі на ЧАЭС. Пры выяўленні паталогіі пацыенты далей назіраюцца урачом-эндакрынолагам.